CO2-opslag vindt plaats in lege gasvelden

CO2-afvang en –opslag, ofwel CCS (Carbon Capture and Storage) is essentieel om de klimaatdoelen te behalen. De afgevangen CO2 wordt in Nederland opgeslagen in lege gasvelden onder de Noordzee. CCS helpt dus om de uitstoot van broeikasgassen in de atmosfeer te beperken. 

– CO2-opslag vindt plaats in lege gasvelden onder de Noordzee.
– CO2-afvang en -opslag wordt ook wel afgekort als CCS, wat staat voor Carbon Capture and Storage.
– Het opslaan van CO2 is essentieel om de Nederlandse en Europese klimaatdoelstellingen te behalen.
– Porthos en Aramis zijn twee grootschalige CCS-projecten die de opslag van CO2 in lege gasvelden onder de Noordzee mogelijk moeten gaan maken. 

CO2-opslag is de laatste fase van Carbon Capture and Storage (CCS, het afvangen en opslaan van CO2). De opslag van CO2 vindt in Nederland plaats in lege gasvelden onder de Noordzee. Omdat Nederland de grootste gasproducent van de Europese Unie is, zijn er veel lege gasvelden die voor CO2-opslag gebruikt kunnen worden, ook voor andere Europese landen.

Door de van oudsher ruim aanwezige gasvoorraden, is de energie-intensieve industrie in Nederland relatief groot, en juist die sector is geholpen met de afvang en opslag van CO2. Dat geeft Nederland een unieke positie in Europa om CO2-opslag in te zetten. 

De lege gasvelden die hiervoor worden gebruikt, liggen tientallen kilometers uit de kust. De opslag vindt plaats in aardlagen die 2 tot 3 kilometer onder de zeebodem liggen.

De CO2 wordt via nieuw aan te leggen transportleidingen naar de lege gasvelden in de Noordzee gebracht. Deze transportleidingen komen op land te liggen in een bestaande leidingstrook die langs de A15 naar de Maasvlakte loopt. De leidingen lopen naar de lege gasvelden waar de CO2 wordt geïnjecteerd. De CO2 komt terecht in het poreuze gesteente waarin eerder aardgas lag opgeslagen.  

Hierna wordt het gasveld afgesloten en gemonitord. Zo wordt in de gaten gehouden dat er geen CO2 ontsnapt. 

De opslag van CO2 in lege gasvelden onder de Noordzee is veilig. De kans dat CO2 uit de lege gasvelden kan ontsnappen, is klein, mede vanwege het feit dat de druk er lager is dan in de omgeving eromheen. Op den duur zal de CO2 reageren met de mineralen uit het gesteente waardoor de CO2 opgesloten raakt in de aardlaag waar het in is geïnjecteerd. 

Het risico van lekkages in transportleidingen die de CO2 transporteren, is vergelijkbaar met het risico van aardgaslekken. Door veelvuldige controles wordt dit risico zo beperkt mogelijk gehouden. 

Als er toch CO2 zou lekken, dan levert dit niet direct problemen op. CO2 is niet giftig. In grote hoeveelheden kan het zeer plaatselijk zuurstof verdringen. Dat kan een gevaarlijke situatie veroorzaken. Bij een lek zou CO2 alsnog in de atmosfeer terecht komen waardoor de klimaatwinst van de opslag teniet zou worden gedaan.   

Ook de kans op aardbevingen bij de injectie van CO2 in de lege gasvelden is minimaal. Als bij de oorspronkelijke gaswinning in het veld geen sprake is geweest van bevingen dan is de kans zeer klein dat ze bij CCS zullen optreden. Bij CCS wordt immers alleen de oorspronkelijke druk in het veld hersteld. 

Het opslaan van CO2 in lege gasvelden gebeurt al enige tijd. Sinds 2004 wordt op kleinere schaal bij gaswinning uit de Noordzeebodem CO2 uit het gas gehaald en in het lege gasveld teruggebracht.  

In de toekomst moet CO2 grootschalig kunnen worden opgeslagen. Daarom worden op dit moment in Nederland de projecten Porthos en Aramis ontwikkeld. Dit zijn projecten voor grootschalige CO2-opslag in lege gasvelden onder de Noordzee. 

Porthos en Aramis zijn twee belangrijke projecten met betrekking tot CO2-opslag. 

Porthos is een samenwerking tussen Gasunie, Energie Beheer Nederland (EBN), en het Havenbedrijf Rotterdam. Porthos heeft een overeenkomst gesloten met Air Liquide, Air Products, ExxonMobil en Shell, waarin zij hebben afgesproken om hun CO2 via Porthos te laten opslaan. De opslag vindt plaats in lege gasvelden van TAQA, lid van Element NL. 

Element NL-lid TotalEnergies, Shell, EBN en Gasunie werken samen in Aramis. Een deel van de CO2 die wordt verzameld in het Porthos-project zal via de Aramis-infrastructuur worden getransporteerd naar de opslaglocatie. 

CCS, de afvang en opslag van CO2, is een noodzakelijk element van de Nederlandse klimaatplannen.  

In het kader van de energietransitie moeten veel bedrijven minder energie verbruiken. Elektrificatie kan een alternatief zijn voor het gebruik van fossiele brandstoffen. In sommige gevallen is een alternatief echter niet direct voorhanden. Soms is aardgas of olie een ingrediënt van een productieproces of zijn zulke hoge temperaturen nodig dat die alleen met behulp van fossiele brandstoffen te behalen zijn. 

Toch kan een industrie die nog gebruik maakt van fossiele brandstoffen zijn CO2 voetafdruk beperken, namelijk met behulp van de afvang en opslag van CO2.

Nederland streeft ernaar in 2030 55% minder broeikasgassen uit te stoten in vergelijking met 1990. Dat is vastgelegd in het Klimaatakkoord. In 2050 wil Nederland helemaal klimaatneutraal zijn. De inzet van CCS is hierbij een belangrijk element om deze plannen te kunnen behalen, omdat er in tegenstelling tot sommige alternatieven op relatief korte termijn klimaatdoelen gehaald kunnen worden omdat door CCS de CO2 niet in de atmosfeer terecht komt.

Om de doelstellingen van het Klimaatakkoord te halen, kan ook actief CO2 aan de atmosfeer onttrokken worden. Dat kan bijvoorbeeld door bebossing. Groeiende bomen slaan CO2 op in het hout en zorgen zo om klimaatverandering tegen te gaan. Hiermee wordt netto CO2 aan de atmosfeer onttrokken, dat worden ook wel ‘negatieve emissies’ genoemd.

Om de klimaatplannen haalbaar te maken, stimuleert het kabinet CO2 afvang en opslag. De industrie kan subsidie voor CCS krijgen in het kader van de regeling Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE++).

Ook pleiten verschillende organisaties zoals het Internationale Energieagentschap (IEA), Intergouvernementele Panel over Klimaatverandering (IPCC) en Energie Beheer Nederland (EBN) en adviesrapporten voor de inzet van CCS en ondersteunend beleid om de klimaatdoelen te behalen. Milieuorganisaties zoals Milieudefensie, Greenpeace en Natuur & Milieu accepteren dat CCS noodzakelijk is maar willen wel grenzen aan de hoeveelheid CO2 die de industrie onder de grond mag opslaan. Ze vrezen anders dat er onvoldoende gezocht zal worden naar andere mogelijkheden om CO2-uitstoot te reduceren.

In sommige gevallen is er ook een alternatief voor CO2-opslag mogelijk. CO2 kan namelijk ook worden gebruikt, zoals in de glastuinbouw gebruikt om planten sneller te laten groeien. Zo leveren Shell en Alco vanuit Rotterdam bijvoorbeeld CO2 aan tuinders in het Westland.

CO2 kan ook gebruikt worden in het productieproces van bouwmaterialen. De schaal hiervan is echter beperkt. Om daadwerkelijke reductiedoelstellingen te kunnen behalen, zal een groot deel van de CO2 moeten worden afgevangen en opgeslagen.